Мenologion — каляндар літургічнага ўспаміну сьвятых Усходняй Царквы
Парафія сьв. Мікіты ў Кастамлотах – адзіная на Падляшшы каталіцкая парафія візантыйскага абраду, якая ацалела пасьля Другой усясьветнай вайны ў Польшчы – выпусьціла ў сьвет Menologion, што значыць – «Месяцаслоў». Гэтая кніга зьмяшчае тэксты малітваў Усходняй Царквы на ўвесь літургічны год. Складальнікам Месяцаслову стаў парах кастамлоцкай парафіі айцец-архімандрыт Раман Пентка.
Гэтая літургічная кніга выйшла па-польску і разьлічана найперш на тых, хто хоча ў Польшчы бліжэй пазнаёміцца з візантыйскай традыцыяй, аднак не валодае царкоўнаславянскай мовай. Але і ў Беларусі Меналагіён, выдадзены а. Раманам Пенткам, безумоўна, будзе карысны як для вернікаў і духавенства Беларускай Грэка-Каталіцкай Царквы (асабліва пры падрыхтоўцы беларускага Месяцаслову), так і для рыма-каталікоў, якія жадаюць бліжэй пазнаёміцца з усходняй царкоўнай традыцыяй. Трэба адзначыць таксама, што Месяцаслоў, выдадзены праваслаўнымі на царкоўна-славянскай мове, маладаступны па кошце, грувасткі, а галоўнае, не ўтрымлівае згадак многіх сьвятых, шанаваных у нашай Царкве.
У Прадмове да выданьня складальнік Mеналагіёну найперш знаёміць чытача з тым, што ўяўляе сабой літургічная малітва і літургічны год ва Ўсходняй Царкве: «Літургічная малітва ўключае два віды абрадаў: адныя спраўляюцца з пэўных нагодаў, на зычэньне вернікаў, такія як розныя таінствы (за выключэньнем Еўхарыстыі), сакраменталіі (асьвячэньні), блаславеньні і іншыя абрады; іншыя – рэгулярна паўтараюцца ў вызначаныя дні і гадзіны: гэта Літургія Гадзінаў і Еўхарыстычная Літургія.
Абрады, што зьдзяйсьняюцца рэгулярна і нават штодня, складаюцца з двух частак: адна частка ўтрымлівае сталыя, нязьменныя элементы, якія называюць агульнымі; другая – гэта элементы асаблівыя або ўласныя, якія зьмяняюцца ў залежнасьці ад надыходзячых адно за адным цыклаў літургічнага году.
У візантыйскім абрадзе літургічны год складаецца з чатырох цыклаў, якія наўзаем пранікаюць і накладаюцца, каб надаць літургічнай малітве яе асаблівы, бясконца разнастайны і далёкі ад манатоннасьці характар.
1. Існуе, найперш, тыднёвы цыкл, які зьвязвае з кожным днём тыдня ўспамін нейкай канкрэтнай таямніцы веры, сьвятога альбо групы сьвятых. Вось жа, нядзеля прысьвечана ўспаміну Ўваскрэсеньня Хрыстова; панядзелак – анёлам; аўторак і серада нагадваюць пра Сьвяты Крыж Гасподні; у чацьвер аддаецца пашана апосталам, цудатворцам і сьвятым біскупам, асабліва сьв. Мікалаю; у суботу ўзгадваюцца ўсе сьвятыя і памёрлыя. Пра Маці Божую ж наогул ніколі не забываем – Яе ўзгадваем штодня ва ўсіх набажэнствах, а асабліва – у нядзелю, у сераду і ў пятніцу, у сувязі з Яе ўдзелам у таямніцы Адкупленьня.
2. На другім месцы маем васьмітыднёвы цыкл, званы цыклам актоіха – літургічнае кнігі, дзе тыдні разьмеркаваныя ў адпаведнасьці з васьмю расьпевамі, або тонамі, візантыйскае літургічнае музыкі. Серыя з васьмі тыдняў, або васьмі таноў, пачынаецца з нядзелі сьв. Тамаша, наступнай пасьля Пасхальнай нядзелі.
3. Сьледам ідзе гадавы цыкл рухомых сьвятаў, цалкам згрупаваных вакол Пасхі. Ён ахоплівае 18 тыдняў: 10 тыдняў падрыхтоўкі да Пасхі, або перыяд Трыёдзі Поснай (літургічнай кнігі візантыйскага абраду, якая зьмяшчае парадак і зьменныя тэксты набажэнстваў на перыяд Вялікага посту і тыдняў, што папярэднічаюць яму – П.М.), і 8 тыдняў Кветнай Трыёдзі (літургічнай кнігі, якая зьмяшчае парадак і зьменныя тэксты Велікоднага перыяду), г. зн. перыяду, які доўжыцца ад нядзелі Вялікадня да нядзелі Ўсіх сьвятых, наступнай пасьля сьвята Тройцы.
4. І нарэшце, гадавы цыкл сталых сьвятаў, або каляндар літургічнага ўспаміну сьвятых – Меналагіён (ад грэцк. men – «месяц» і logion – «выказваньне», «слова», «прамова» – П.М.), што значыць Месяцаслоў. Пры гэтым у візантыйскім абрадзе літургічны год пачынаецца 1 верасьня і заканчваецца 31 жніўня».
Падкрэсьліваючы значэньне працы, выкананай а. Раманам Пенткам па падрыхтоўцы і выданьні Меналагіёну, Каталіцкае Радыё Падляшша, з нагоды выхаду гэтай літургічнай кнігі, адзначае: «Меналагіён – гэта абсалютная прэм’ера. У Польшчы яшчэ не было такіх працаў, такіх публікацыяў, датычных сьвятых, якіх ушаноўвае Ўсходняя Царква». У інтэрв’ю гэтаму радыё а. Раман Пентка заўважыў: «Большасьць сьвятых, якія фігуруюць у сьпісе рыма-каталіцкага і грэцкага абрадаў, ідэнтычныя: апосталы, Айцы Царквы, а таксама асноўныя хрысьціянскія сьвяты Гасподнія альбо Багародзічныя. Але ў грэцкім календары ёсьць яшчэ мноства сьвятых, якіх ня згадвае каляндар Рыма-Каталіцкай Царквы. І гэты факт (выхад Меналагіёну – А.М.) раней небывалы, бо ў рыма-каталікоў зьявілася магчымасьць пазнаёміцца з асобамі тых сьвятых, якіх ушаноўвае грэцкая частка хрысьціянства, такой кніжкі па-польску яшчэ не было…»
Распавядаючы пра структуру выдадзенага ім Месяцаслову, а. Раман Пентка сказаў: «Адпраўным пунктам структуры Меналагіёну ўзятыя месяцы і дні месяцаў. У пачатку кожнага дня месяцу згаданыя сьвятыя, якія ўспамінаюцца ў гэты дзень, затым – іх жыцьцяпіс, пададзены ў кантэксьце літургічных тэкстаў. Пасьля жыцьцяпісу сьвятога даюцца перакладзеныя з грэцкай або са стараславянскай на польскую мову літургічныя тэксты, патрэбныя для адпраўленьня сьв. Літургіі, але не для Службы Гадзінаў, бо тады гэта выйшла б дваццаць пяць тамоў… У гэтым Меналагіёне я, зразумела, зьмясьціў і Пратулінскіх мучанікаў, якіх ушаноўвае і рыма-каталіцкая частка Царквы, і наша грэка-каталіцкая. Зьмешчаныя тут таксама двое сьвятых, вельмі шчыльна зьвязаныя з Падляшшам, блаславёныя, якіх Папа беатыфікаваў у 2001 годзе, у чэрвені, калі быў ва Ўкраіне, гэта – бл. Мікалай Чарнецкі, біскуп, і бл. Леанід Фёдараў, які таксама належыць да візантыйскага абраду. Яшчэ адна цікавая дэталь выяўляецца з Меналагіёну: у сьпісе сьвятых праваслаўных Цэркваў, Расейскае, Грэцкае, ёсьць таксама 19 Рымскіх папаў. І гэтыя літургічныя тэксты пра папаў першага тысячагоддзя выкарыстоўвае ў малітвах, моліцца да гэтых папаў Праваслаўная Царква ў Маскве і ва ўсіх астатніх месцах, і ў Грэцыі. Толькі ў грэцкіх Меналагіёнах імёны папаў напісаныя малюсенькімі літарамі, і там мала хто ведае пра тое, што Праваслаўная Царква моліцца і ўшаноўвае Рымскіх папаў».
Але Меналагіён – кніга ня толькі і ня столькі гістарычная, яна можа дапамагчы ў медытацыі, у малітве. «Гэтая кніга ўтрымоўвае ня толькі жыцьцяпісы, але, перш за ўсё, літургічныя тэксты, гэтую паэтычную прозу, і я імкнуўся ў такой паэтычнай прозе перадаць усе гэтыя тэксты, а яны выдатныя. Мне асабіста, падчас усяго майго саракагадовага знаходжаньня ў Кастамлотах, яны давалі сілы вытрымаць, давалі мне для маіх патрэбаў матэрыял аскетычны, тэалагічны, а таксама містычны»,– сьцьвярджае айцец Раман.
Парах парафіі і складальнік Месяцаслову, айцец-архімандрыт Раман Пентка, сёлета адзначыць сваё 70-годдзе. Як заўсёды з усьмешкаю кажа пра сябе а. Раман, нарадзіўся ён роўна праз дваццаць гадоў пасьля кастрычніцкага перавароту – 7 лістапада 1937 году. У 1953 годзе ён паступіў у навіцыят марыянаў, затым вучыўся ў Рыме, у Русікуме. У 1964 годзе Раман Пентка быў высьвячаны на сьвятара. Дарэчы, рукапакладаў яго тагачасны Генерал Ордэну Марыянаў, беларускі біскуп усходняга абраду Чэслаў Сіповіч. Наогул, усходнім абрадам ён зацікавіўся дзякуючы беларускаму сьвятару-марыяніну а. Тамашу Падзяву. Апошні ўсё жыцьцё марыў служыць ва ўсходнім абрадзе для свайго народу, аднак працаваць яму давялося далёка ад Бацькаўшчыны. З 1935 году ён быў на місіі ў Харбіне, дзе пасьля вайны быў арыштаваны кітайскімі камуністамі і кінуты ў савецкія лагеры. У 1955 годзе, калі вызваліўся, ён трапіў у Польшчу. У семінарыі, дзе вучыўся Раман Пентка, а. Тамаш Падзява выкладаў латынь. Уласна з гэтага часу пачалося іх знаёмства і Раман Пентка так пранікся духоўнай спадчынай хрысьціянскага Ўсходу ды справай еднасьці, што вырашыў прысьвяціць гэтаму ўсё свае сьвятарскае служэньне. Яшчэ адзін цікавы факт з яго біяграфіі: ужо ў нашыя дні а. Раман Пентка, каб ушанаваць памяць свайго настаўніка, падрыхтаваў да друку кнігу «Демьян, или Почему люди стали верить в Бога». Знаходзячыся ў лагерах, каб падтрымаць у людзях веру ў Бога, а. Тамаш Падзява ў выглядзе вершаў выклаў па памяці вядомы ў міжваенны час антыатэістычны сатырычны твор, выдадзены, верагодна, пад псеўданімам «В.Мельников». Ён запісваў сваю паэму на абрыўках паперы ў перапынках паміж цяжкай лагернай працай, пазьней яе ўдалося запісаць у сшытак і захаваць як помнік той смутнай эпохі.
З 1967 году, на працягу сарака гадоў, а. Раман Пентка быў нязьменным пробашчам неаўніяцкай парафіі ў Кастамлотах. У 1998 годзе Прэфект Кангрэгацыі Ўсходніх Цэркваў кардынал Сільвестрыні ўзьвёў а. Рамана ў сан архімандрыта.
За гады сваёй душпастырскай працы архім. Раман Пентка шмат зрабіў, каб польскае грамадзтва, выхаванае ў лацінскай традыцыі, ня толькі бліжэй пазнаёмілася з усходнім хрысьціянствам, але і магло карыстацца такім багатым скарбам, такім выдатным сьветам хрысьціянскае культуры Ўсходу. І гэтай справе, безумоўна, будзе служыць выдадзены сёлета ім Menologion-Месяцаслоў.
а. Пётр (Анры) Мартэн г.Магілёў
Гудагай. Мiласэрны позiрк МарыiЁсьць недалёка ад Астраўца, што каля летувіскай мяжы, невялiкае мястэчка Гудагай. Ад iншых беларускіх мястэчак яно адрозьнiваецца тым, што тут ужо не адно стагоддзе адбываюцца цуды, цуды якiя зьвязаны з абразом ...
Вечная памяць!З матэрыялаў газеты беларусаў у вольным сьвеце “Беларус” даведаліся, што сёлета адыйшлі ў вечнасьць некалькі беларускіх дзеячаў нашай дыяспары, якія, не зважаючы на неспрыяльныя абставіны, праз дзесяцігоддзі ...
Біблія ў беларускім перакладзе: праблема высокага стылюПатрэба Кнiг Старога i Новага Запавету, лiтургiчных тэкстаў, катэхiзiсу, малiтоўнiкаў, багаслоўскiх тэкстаў i iншай рэлiгiйнай лiтаратуры на роднай мове зьяўляецца iстотнай адзнакай духоўнага адраджэньня кожнага народу. ...
Сібіу: некалькі акцэнтаў ІІІ Еўрапейскай Экуменічнай АсамблеіЗ 4 па 9 верасьня 2007 году ў горадзе Сібіу (Германштадт) ў Румыніі адбылася ІІІ Еўрапейская Экуменічная Асамблея (ЕЭА). Яе дэвізам сталі словы: “Сьвятло Хрыста прасьвятляе ўсіх – надзея на абнаўленьне і еднасьць ...
Слова Апостальскага Візітатара БГКЦ на завяршэньне XIII штогадовай Пілігрымкі беларускіх грэка-католікаўПолацак, 15 ліпеня 2007 г. Дарагія браты і сёстры! 1. Вялікі дзякуй кожнаму з вас, хто сёньня прыйшоў сюды “разам праслаўляць Госпада”. Дзякуй тым з вас, хто ў мінулыя дні ахвярна прайшоў шлях ХІІІ Пілігрымкі беларускіх ...
